وینسنت). می‌بینیم که این کاربر، به خاطر ترس از یک جریمه‌ای که احتمالاً توانایی پرداخت آن را نداشته است، به کتابخانه مراجعه نمی کرده است. از این قبیل مشکلات مالی که به عنوان سدی در برابر مراجعان کتابخانه‌های عمومی محسوب می‌شود، بسیار زیاد است مانند پرداخت حق عضویت، هزینه تمدید کارت عضویت، جریمه گم کردن کتاب، جریمه واردکردن خسارت به منابع کتابخانه و مواردی از این قبیل.
یک راه حل پیشنهادی برای کم کردن این مشکل (مشکلات اقتصادی که باعث عدم مراجعه به کتابخانه می‌گردد)، این می‌تواند باشد که شرایط اقتصادی مراجعان کتابخانه را از سازمان‌هایی مثل سازمان یارانه کشور استعلام کرد تا در صورتی که کاربری با مشکل مالی مواجه است تسهیلات ویژه‌ای به این افراد داده شود تا حداقل، مشکلات اقتصادی در عدم مراجعه کاربران به کتابخانه‌های عمومی تا حدودی برطرف گردد و دیگر اینکه در برگه‌های ثبت‌نام، می‌توان از کاربران وضعیت مالی آن‌ها را جویا شد که در این صورت نیز راه حل مناسبی برای این مشکل بوجود می‌آید.خلاصه اینکه از روش‌های گوناگونی می‌توان به وضعیت اقتصادی کاربران برای ارائه خدمات ویژه، آگاه شد.
تمامی کتابداران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به این مسئله واقف می‌باشند که در مناسبت‌های خاصی مثل: ۲۲بهمن، هفته کتاب، و مناسبت‌هایی از این قبیل که عضویت در کتابخانه‌های عمومی بصورت رایگان است؛ شاهد عضویت چند برابری افراد جامعه، نسبت به روزهایی که عضویت تمام بهاء است، هستیم. همچنین، در برخی مناسبت‌های خاص، مثل ماه رمضان که جریمه‌ها بخشیده می‌شود، بسیاری از کاربران در رابطه با این موضوع احساس خشنودی می‌کنند. حتی بسیاری از موارد در کتابخانه‌ای که نگارنده مشغول به فعالیت است، همواره این سؤال پرسیده می‌شود که آیا پولی بابت امانت بردن کتاب و سایر منابع باید بپردازند. همه این‌ها گواه این است که مشکلات اقتصادی می‌تواند به عنوان مانعی در مراجعه افراد جامعه به کتابخانه‌های عمومی باشد.
در واقع، کتابخانه‌های عمومی با تبلیغ درباره اینکه تمامی خدمات کتابخانه کاملاً رایگان هست (هر چند تنها برای محرومان اقتصادی) می‌توانند آن دسته از مراجعانی که به خاطر مشکلات اقتصادی به کتابخانه مراجعه نمی‌کنند را به کتابخانه بکشانند؛ مانند کاری که اخیراً یکی از نشریات اف ای ام ای به مراجعان برای دریافت کمک توصیه کرده است: «برای استفاده رایگان از رایانه به کتابخانه عمومی مراجعه کنید»(مکلور و ایگور،۱۳۹۲، ص۱۱۳).
۲ – 16 ساختار کتابخانه
2 – 16 – 1 به لحاظ دسترس‌پذیری
خدمات کتابخانه، باید از لحاظ فیزیکی در دسترس همه اعضای جامعه باشد. لازمه این کار وجود ساختمان‌های مناسب برای کتابخانه، تسهیلات خوب برای مطالعه و پژوهش و همچنین فناوری‌ها و اوقات کافی برای دایر بودن کتابخانه است که برای استفاده‌کنندگان مناسب باشد. در ضمن، این کار مستلزم فراهم کردن خدمات برای افرادی است که قادر به مراجعه به کتابخانه نیستند (جیل، ۱۳۸۶، ص۴۳)؛ بنابراین، کتابخانه‌های عمومی برای ارائه خدمات مطلوب به تمامی اعضای جامعه‌ای که به آن تعلق دارند، باید موانع را هموار کنند که یکی از این موانع می‌تواند ساختار فیزیکی کتابخانه باشد. برای مثال، یک فرد معلول که تمایل به استفاده از کتابخانه عمومی را دارد در صورتی که ساختار فیزیکی کتابخانه به گونه‌ای باشد که ورود به ساختمان کتابخانه غیرممکن و یا با دشواری همراه باشد؛ احتمال اینکه این فرد از مراجعه به کتابخانه منصرف گردد بسیار زیاد است.
کاربر هر کتابخانه باید هنگام مراجعه و استفاده از کتابخانه کاملاً احساس راحتی کند و فضای کافی و مناسبی برای رفع نیازهای خود در کتابخانه داشته باشد. در طراحی ساختمان و فضای داخلی کتابخانه باید علاوه بر جاذبه بصری برای استفاده‌کنندگان، نیازهای آنان نیز در نظر گرفته شود (باجی و دیگران، ۱۳۸۸، ص۱۶۱).
بنابراین در طرح و نقشه کتابخانه بهتراست به توصیه‌های زیر توجه شود:
کتابخانه باید تغییرپذیر باشد، یعنی نقشه، ترکیب، وضعیت و کیفیت خدمات کتابخانه را بتوان به سادگی جرح و تعدیل کرد و تغییر داد؛
ساختار و بافت کتابخانه باید فشرده و جمع و جور باشد تا جابه‌جایی کتاب‌ها و مواد کتابخانه و تحرک کارمندان و خوانندگان به سهولت انجام پذیرد؛
کتابخانه باید در دسترس باشد، یعنی محوطه بیرونی و ورودی کتابخانه و بخش‌ها و قسمت‌های آن دارای نقشه‌ای جامع و ساده و روان باشد، به طوری که نیاز کمتری به نصب راهنما احساس شود؛
کتابخانه باید قابل‌گسترش باشد، یعنی بزرگ کردن و گسترش دادنش در آینده با کم‌ترین جداسازی و خرابی همراه باشد؛
کتابخانه باید گرایش به تنوع و تحول داشته باشد، یعنی جای مجموعه کتاب‌ها و جابه‌جایی آن‌ها و ارائه خدمات به خوانندگان از آزادی عمل و انتخاب برخوردار باشد؛
مشخصه اصلی کتابخانه، فراهم آوری، سازمان‌دهی و آماده سازی مواد برای استفاده است؛
کتابخانه باید راحت باشد تا بازده و کارایی استفاده از آن بالا رود؛
کتابخانه باید در محلی ثابت و دائمی باشد تا مواد کتابخانه از ایمنی بیشتری بهره‌مند گردد؛
کتابخانه باید حفاظ و حصار داشته باشد تا بتوان آمد و رفت مراجعه‌کنندگان را کنترل و از گم شدن کتاب جلوگیری کرد؛
۱۰. کتابخانه باید اقتصادی باشد، یعنی با حداقل منابع مالی و کارکنان ساخته و اداره و نگهداری شود (عازم،۱۳۸۶، ص۴۴-۴۳).
۲ – 16 – 2 به لحاظ موقعیت کتابخانه
محل مناسب و مرکزیت برای کتابخانه‌های عمومی از اهمیت زیادی برخوردار است. کتابخانه‌ای که در یک منطقه پرجمعیت واقع شده و دارای پارکینگ عمومی و فضای سبز باشد، قادر به جلب مراجعه کنندگان بیشتری از مسافت‌های دور می‌باشد. معمولاً در شهرها برای هر فاصله ۲ تا ۳ کیلومتری یک کتابخانه کوچک لازم است و برای هر فاصله ۳ تا ۴ کیلومتری یک کتابخانه بزرگ (یارمحمدی، ۱۳۸۸، ص۳۷). کتابخانه‌های عمومی در شهرها باید در مرکز شهر و یا منطقه پرجمعیت و در مناطق روستایی جنب اداره پست و یا بانک و یا مراکز خرید و یا مراکز تعاونی تأسیس شود (عازم، ۱۳۸۶، ص۴۱).
از آنجائیکه کتابخانه‌های عمومی، مراکزی هستند که باید در دسترس تمامی افراد و اقشار جامعه قرار گیرند، تعیین مکانی که کتابخانه عمومی در آن واقع شود بسیار مهم است. پژوهش‌ها نشان داده است که مکان، عاملی مهم برای کاربران می‌باشد و مکان مناسب باعث افزایش میزان استفاده از کتابخانه خواهد شد (دهداری راد و دیده گاه، ۱۳۸۸، ص۱۷۲).
با توجه به اینکه تمامی کتابخانه‌ها و به طور ویژه، کتابخانه‌های عمومی با جامعه پیوندی ناگسستنی دارند، باید به لحاظ موقعیت مکانی، در جایی مستقر باشند که اعضای جامعه به وضوح قادر به شناسایی کتابخانه باشند و به لحاظ مسافت نیز فاصله اعضای جامعه با کتابخانه، آن‌قدر طولانی نباشد که دسترسی به کتابخانه زمان بر و با مشکلاتی همراه باشد.
۲ – 17 مدیریت کتابخانه
تعاریف مختلفی از مدیریت ارائه شده است که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است:

مدیریت عبارت است از هماهنگ کردن منابع انسانی و مادی برای نیل به هدف؛
مدیریت را می‌توان علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن، رهبری و کنترل فعالیت‌های دسته‌جمعی برای نیل به هدف‌های مطلوب با حداکثر کارایی تعریف کرد؛
مدیریت فرایندی است که به وسیله آن کوشش‌های فردی و گروهی به منظور نیل به هدف مشترک هماهنگ می‌شود (جاسبی،۱۳۸۴)
می‌توان گفت که مدیریت در سیستم اداری رکن اساسی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود و تنها در این صورت است که نظام اداری به یک نیروی مولد، مبدل خواهد شد (علومی،۱۳۹۲، ص۳). با مدیریت صحیح و اثربخش است که یک سازمان می‌تواند به حفظ مشتریان و بقای خود ادامه بدهد.
کتابخانه‌ها نیز همچون سایر سازمان‌ها می‌بایست دارای نظم سازمانی و رهبری برای نظارت بر کتابخانه باشند. البته مدیران کتابخانه‌ها با شرایط دشواری نسبت به سایر سازمان‌ها مواجه هستند و آن متمایز بودن نقش و وظیفه کتابخانه‌ها نسبت به سایر نهادهای اجتماعی است (ریاحی نیا،۱۳۸۹، ص۵۶).
مراجعان به کتابخانه‌های عمومی از هر قشر و فرهنگی هستند، مدیریت در این نوع کتابخانه‌ها با مشکلات خاصی روبروست و فعالیت‌های خاص خود را می‌طلبد. نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی باید با توجه به تنوع کاربران و شرایط خاص هر منطقه اعمال شود و از قوانین خشک و دست و پاگیری که مخاطب را از کتابخانه دور می‌سازد و کتابخانه را به محیطی سرد و بی‌روح تبدیل می‌کند، جدا خودداری نمود.
۲ – 17– ۱ میزان امانت کتاب
تمامی اعضای کتابخانه‌های عمومی کشور، تنها می‌توانند پنج کتاب را به امانت بگیرند. این افراد چه محقق باشند و چه محصل فرقی ندارد، فقط و فقط پنج کتاب می‌توانند به امانت ببرند. اگر چه کتابخانه به عنوان یک سازمان، دارای تشکیلات و قوانین خاص خود می‌باشد ولی همان طوری که علومی (۱۳۹۲) می‌گوید: «برنامه ریزی در کتابخانه های مختلف می بایست منطبق با ویژگی های خدماتی و تخصصی و بخصوص در نظر گرفتن امکانات موضعی باشد». ممکن است برای یک مراجعه‌کننده، پنج کتاب زیاد باشد ولی محققی که روزانه باید چندین منبع را مطالعه کند، این تعداد کتاب امانتی برای او بسیار کم می‌باشد.
۲ – 17– 2 تعداد روزهای امانت کتاب
تعداد روزهایی که یک منبع به امانت داده می‌شود می‌تواند به عنوان مانعی بر سر راه مراجعان کتابخانه‌های عمومی باشد. یک محقق ممکن است برای پژوهشی که انجام می‌دهد به طور همزمان از چندین کتابخانه، کتاب به امانت بگیرد. با توجه به تعداد روزهایی که تمامی اعضای کتابخانه می‌توانند یک کتاب را به امانت ببرند ۱4روز می‌باشد، ممکن است محقق مورد نظر به دلیل کوتاهی زمان امانت، از امانت گرفتن کتاب منصرف شود و یا اینکه، فردی اهل مطالعه می‌خواهد به یک مسافرت سه ماهه برود، با توجه به محدودیت زمان در امانت گرفتن کتاب‌ها، این فرد از امانت گرفتن کتاب منصرف خواهد شد.
2 – 17– 3 ساعات باز بودن کتابخانه
از آنجایی که کتابخانه‌های عمومی تسهیلات و خدمات خود را بدون تبعیض به طیف گسترده‌ای از افراد و گروه‌های جامعه (کودکان، بزرگ‌سالان، جوانان، کهن‌سالان، افراد بومی و غیربومی منطقه) ارائه می‌دهند و اکثر این گروه‌ها در ساعات مشخصی از روز درگیر کارهای اداری و جاری زندگی هستند، تغییر در ساعات ارائه خدمات کتابخانه‌ها، امری ضروری به نظر می رسد(رحیمی،۱۳۹۱، ص۱۹۴). با توجه به اینکه تمامی افراد جامعه، اعضای کتابخانه‌های عمومی محسوب می‌شوند و دیگر اینکه، ممکن است برخی از این افراد تمامی ساعات روز خود را در محل کار خود و یا دیگر امور زندگی صرف کنند؛ بنابراین، این افراد از مراجعه به کتابخانه عمومی محروم شده و نخواهند توانست به اطلاعات مورد نظر خود دست یابند.
این فرض رایج است که کتابخانه‌های عمومی در اصل به عنوان نهادهای «طبقه کارگر» بنا شد و در مراکز بزرگ شهری مانند منچستر و لیدز که در آن زمان فقیرنشین بودند اقدام به ایجاد کتابخانه‌های زنجیره‌ای شد (پیتمن و وینسنت،1393). بنابراین، اگر کتابخانه‌های عمومی نتوانند به طبقه کارگر که معمولاً در ساعاتی که کتابخانه به ارائه خدمات می‌پردازد، در کار مشغول‌اند؛ خدمات ارائه دهد، به هدف اولیه خود که همانا ارائه خدمات به طبقه کارگر بوده است، دست نخواهند یافت.
عواملی که بر میزان ساعات باز بودن کتابخانه اثر می‌گذارد عبارت است از:
ماهیت جامعه، مثل کهولت، جوانی، خانوارهای جوان؛
میزان نزدیکی کتابخانه به دیگر مراکز تسهیلات اجتماعی، مثل مؤسسات آموزشی، فروشگاه‌ها، مراکز کار و پیشه و حمل‌ونقل عمومی و ساعات کار آن‌ها؛
میزان نزدیکی کتابخانه به کتابخانه‌های دولتی همسایه و ساعات باز بودن آن‌ها؛
تغییرات جمعیتی جامعه، مثل نوسانات فصلی؛
احتمال استفاده در تعطیلی‌های صبح، بعدازظهر و شب؛
مشابهت ساعات کار کتابخانه با مرکز خریدی که کتابخانه در آنجا واقع شده است؛
شرایط محلی مثل روزهای حراج و روزهای مربوط به معاینات زمانبندی شدهی کلینیکی/ پزشکی (شورای کتابخانه‌های کوئیزلند)
۲ – 17– 4 شیفت کاری کتابخانه‌ها
بسیاری از کتابخانه‌های عمومی کشور در ارائه خدمات خود به آقایان و خانم‌ها، به صورت شیفتی عمل می‌کنند. تعدادی از کتابخانه‌ها، شیفتهای صبح به ارائه خدمات خود به خانم‌ها می‌پردازند و در نوبت بعدازظهر به آقایان خدمات ارائه می‌دهند و یا عکس این قضیه. با توجه به اینکه بیشتر مراجعان کتابخانه‌های عمومی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌باشند و حداقل نیمی از روز را (صبح یا بعدازظهر) در مدرسه و دانشگاه بسر می‌برند؛ ممکن است که در بسیاری از مواقع به دلیل تداخل شیفتها، قادر به استفاده از امکانات کتابخانه نباشند.

۲ – 17– 5 جریمه‌های دیرکرد منابع
امروزه تمامی سازمان‌ها بر سر این رقابت می‌کنند که مشتریان خود را حفظ و سایر اعضای جامعه را نیز به مشتریان خود اضافه نمایند. دریافت جریمه نیز بحثی است که حفظ مشتری و جذب مشتریان جدید را با چالش روبرو کرده است. بحث‌های زیادی درباره دریافت و یا عدم دریافت جریمه و نحوه دریافت جریمه بین صاحب‌نظران مختلف شده است. برخی مانند اسمیت اعتقاددارند که مشتریان در قبال جریمه‌هایی که به آن‌ها تحمیل می‌شود واکنش نشان می‌دهند و حتی علیه آن‌ها شکایت می‌کنند. برخی نیز اعتقاددارند که عده‌ای از مشتریان در صورت جریمه شدن، وِجه ای منفی از سازمان در بین سایر مشتریان بوجود می‌آورند. تعدادی از صاحبنظران نیز بر این عقیده‌اند که دریافت جریمه باعث کسب درآمد و بقای سازمان‌ها می‌شود (ملاحسینی، جبارزاده کرباسی وکولک، ۱۳۹۰، ص۱۳۰).
ما در اینجا با کتابخانه عمومی سر و کارداریم که یک سازمان غیر انتفاهی است و کاربران آن نیز از هر قشری می‌باشند. ممکن است حتی یک جریمه ناچیز، باعث شود که کاربری به کتابخانه مراجعه نکند. چنانچه یکی از اعضای کتابخانه در این‌باره گفته است: «من به مدت پنج سال از کتابخانه استفاده نمی کردم، چون فکر می کرم جریمه شده ام. سرانجام جرأت کردم و به کتابخانه برگشتم، و دیدم که در این مدت هیچ جریمه ای نداشتم» (پیتمن و وینسنت،۱۳۹۲، ص۲۶۶). طبق رهنمودهای ایفلا/یونسکو دریافت جریمه دیرکرد منابع، گاهی اوقات برای تضمین اینکه منابع یا کتاب‌ها در جریان باشند و همه از آن استفاده کنند، ضروری است ولی جریمه نباید در سطحی باشد که مانع استفاده مردم از کتابخانه باشد (جیل،۱۳۸۶، ص۳۸).
۲ – 17– ۶ عدم امانت کتب مرجع
طبق مجموعه دستورالعمل‌های اداره کتابخانه‌های عمومی (۱۳۹۰) منابع موجود در بخش مرجع، فقط مختص استفاده در داخل کتابخانه است و بیرون بردن آن ممنوع است. ولی گاهی ممکن است که مراجعه‌کننده‌ای بخواهد مدت زمان بیشتری را به مطالعه کتب مرجع بپردازد که با مطالعه کتب مرجع در داخل کتابخانه، نیازهای اطلاعاتی وی مرتفع نمی‌شود و یا اینکه محققی با توجه به مشغله‌ای که دارد، بخواهد کتب مرجع را به امانت برده و در خانه به مطالعه آن بپردازد که در این صورت، با توجه به سیاستی که نهاد کتابخانه‌های عمومی، مبنی بر امانت ندادن کتب مرجع در پیش گرفته است، نتواند از منابع بخش مرجع استفاده نماید.
۲ – 17- ۷ امکانات رفاهی
این مسئله که کتابخانه‌های عمومی کشور به لحاظ امکانات رفاهی، برای کاربران خود در سطح مطلوبی قرار ندارند، برای همگان کاملاً آشکار است. به طوری که بسیاری از کتابخانه‌ها فاقد ابتدایی‌ترین امکانات رفاهی، مانند آب‌سردکن می‌باشند. برای مثال، در بسیاری از کتابخانه‌ها حتی جای پارک برای یک ماشین هم وجود ندارد. در این صورت کاربری که می‌خواهد ماشین خود را در محوطه کتابخانه پارک نماید، در صورتی که جای مناسبی نیابد، قطعاً از رفتن به کتابخانه منصرف خواهد شد.
۲ – 18 خدماتی که کتابخانه ارائه می‌دهد
۲ – 18 – ۱ اینترنت
امروزه کتابخانه‌ها را مرکز اطلاعات می‌نامند و اطلاعات مانند گذشته، فقط به طور انحصاری در قالب کتاب و مجله ارائه نمی‌شود.