فهرست فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت بیست و دو

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

 

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

 

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند
پدر زن سلام-نخستین دیدار داماد در خانه پدر زن

خطایی-نوعیز آجر

 

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

 

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند
پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن
دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن
آسمان با زمین دوختن-داشتن کمال مهارت در تیراندازی

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن
راست کردن-بلند شدن آلت تناسلی مرد-ایستادگی و پافشاری کردن-پیچیدن به پر و پا
خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن
رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش
از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

 

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

چشمداشت-توقع-انتظار
جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت

بد نما-بد منظر-بد نمود-زشت

اختر شمردن-شب‌بیداری

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

چندر غاز-پول بسیار کم

آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)

دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

چشم انداختن-نگاه کردن

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

 

پس پس رفتن-رو به عقب گام برداشتن

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر
خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

 

 

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

بیرون رفتن-به توالت رفتن

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

زرت و پرت-چرت و پرت

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

چین چین-پر از چین

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

پا واکردن-به راه افتادن بچه

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

خواهر خوانده-دوست صمیمی
حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند
 

تا-توانایی

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

زاییدن گاو کسی-به دردسر بزرگی گرفتار آمدن
اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

اختر شمردن(شب‌بیداری)

زمین خوردن-از دست دادن تعادل و به زمین افتادن-شکست خوردن در زندگی-شکست خوردن در کُشتی

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

چنگول زدن-پنجه زدن

اُق زدن-بالا آوردن

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت
خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن
حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

چوب بندی-داربست

روزه ی کله گنجشکی-روزه ای که بچه ها تا نیمه های روز می گیرند
جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

ارباب حجت-اهل منطق
جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن-خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن
اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

داو-نوبت بازی

بر ملا شدن-آشکار گشتن

 

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

چیز خور شدن-مسموم شدن

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)
از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)
ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

 

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

دست کسی را پس زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن کسی
آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

جا دار-وسیع-فراخ

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

داربست-چوبی چند که معماران روی آن ایستاده و کار می کنند-چوب بست-داربند

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض
پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

تریت- تلیت

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن
خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن
خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند
چغل خوری-سخن چینی

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

خر بی یال و دم-احمق-نادان

بُر زدن-مخلوط کردن ورق های بازی
 

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

دخالت کردن-در آمدن در کاری

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن
دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن
چوب در چیزی کردن-تحریک کردن

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

بازرسی-بررسی و کنترل

چفت کردن-با زنجیر بستن

دستشویی-توالت-مستراح
جفت گیری کردن-جماع کردن حیوانات

 

تیر کردن-نشان کردن

دخترکی-دوشیزگی-بکارت

 

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود
زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
ریق افتادن-ریغ افتادن

 

 

خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

 

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

خرکچی-چارپادار
دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

زبون-حقیر-توسری خور

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

 
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

خاک به دهنم-زبانم لال

پیش کردن-راندن به جلو

 

پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن
جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد
بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن

روی خود کشیدن-رو کشیدن

اوستا چسک(فضول و مزاحم، سرخر)

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

تپه گذاشتن-بول کردن
چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی

 

احدالناس(کسی، فردی)

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
خورش دل ضعفه داشتن-هیچ گونه خوردنی نداشتن
ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

پُر توپ-خشمگین

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

 

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن
زبان نفهم-کودن-بی شعور

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟(چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟)

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن
خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

دیم کاری-کشاورزی دیم

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری
پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

چیز دار-ثروتمند

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند
جیغ-فریاد-صدای نازک و بلند

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

پاشنه بخواب-کفش راحتی

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

زیر جلی-پنهانی-آهسته

حق گرفتن-نگا. حق بردن
زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

 
بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

انداختن(فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران، درست کردن)

دُنگ-سهم-حصه

 
آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)
زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

دست اول-نو و تازه

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه
تنبل خان-تن پرور

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

روبنده-نقابی سیاه رنگ برای پوشاندن چهره

آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن

ارباب حجت-اهل منطق

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت
حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

تبانی کردن-پنهانی پیمان بستن-ساخت و پاخت

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)
از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)
چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

پافنگ-نهادن ته تفنگ در کنار در حالت خبردار ایستادن

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن
پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند
بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

 

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی
 

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن
دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر
خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن
روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

دل و دماغ-دل و حوصله

داماد سرخانه-دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند

جالباسی-کمد لباس-جا رختی

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

حرف شنو-سر به را-مطیع

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

خود را خوردن-رنج بردن

زیر جلکی-پنهانی

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

بی چیز-تهی دست-فقیر

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن
بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

با دست و پا-آدم زرنگ

تاتی کردن-در زبان کودکان: راه رفتن
بلند بالا-قد بلند
دُوال پا-آدم سمج

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

ختم شدن-پایان گرفتن

به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن
دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

 

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

خود را جستن-جست و جو در لباس خود برای یافتن و کشتن حشرات موذی مانند شپش

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

پف کرده-بادکرده-ورم کرده
جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

به کارخوردن-بدرد خوردن-کارآمد بودن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

برای هفت پشت کسی کافی بودن-از تحمل کسی خارج بودن-بسیار زیاد بودن
بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)